Dzieci i młodzież od zawsze musiały mierzyć się z różnymi trudnościami, zarówno emocjonalnymi, poznawczymi, jak i społecznymi. Współcześnie najbardziej podkreśla się takie problemy jak depresja, lęki, uzależnienia (w tym od telefonów i mediów społecznościowych, gier komputerowych itp.), przemoc i cyberprzemoc, trudności w relacjach rówieśniczych i wiele innych. Niektóre są problemem samym w sobie, inne wynikają z nieprawidłowości występujących w środowisku, w którym żyje dziecko/nastolatek, jak dom, czy szkoła.
Czym są problemy/trudności wychowawcze i jak je rozpoznać (przejawy)
Kiedy mówimy o problemach wychowawczych, mamy na myśli trudności z jakimi mierzą się rodzice, opiekunowie czy nauczyciele w związku z pewnymi nieakceptowalnymi zachowaniami młodego człowieka. Odnoszą się więc one do takich zachowań, które są niezgodne z przyjętymi normami życia społecznego a jednocześnie nie poddają się zwykłym zabiegom wychowawczym. Przyczyn takich zachowań może być wiele. Problemy wychowawcze mogą występować jedynie w rodzinie lub jedynie w szkole, ale bywa i tak, że dzieci stwarzają trudności rodzicom, opiekunom i nauczycielom w wielu różnych obszarach funkcjonowania.
Początków niewłaściwych i uporczywych zachowań można dopatrywać się już we wczesnych latach dzieciństwa. W zależności od rozwoju sytuacji życiowej dziecka/nastolatka problemy te mogą się nasilać, ale też mogą się osłabić lub "zniknąć".
Trudne zachowania dzieci mogą pojawiać się już w wieku przedszkolnym. Dziecko doświadcza nowych rzeczy, w tym często pierwszej rozłąki z rodzicami, poznaje nowych rówieśników wychowywanych w różnorodnych środowiskach i według różnych wzorców. Na tym etapie edukacji częstym problemem jest nadpobudliwość psychoruchowa dzieci, trudności w koncentracji lub zachowania agresywne. Przedszkole najczęściej jest pierwszą instytucją, w której rodzice mają kontakt z psychologiem dziecięcym.
W okresie szkolnym najwięcej trudności wychowawczych sprawiają dzieci w wieku nastoletnim (wcześniej gimnazjalnym), co jest związane między innymi z wkraczaniem w okres dojrzewania, nowymi znajomościami i rosnącymi wymaganiami względem nastolatków. Trudności wychowawcze w tym wieku są swojego rodzaju normą, a nie wyjątkiem i w większości przypadków kończą się na etapie szkoły średniej. Problemy mogą się niekiedy utrwalać, jeżeli dziecko/nastolatek doświadcza innych niż rozwojowe trudności np. w rodzinie lub w grupie rówieśniczej.
Dzieci/młodzież mogą przejawiać takie zachowania jak dokuczanie innym, przezywanie, popadanie w konflikty, agresja słowna i fizyczna, nieumiejętność współpracy i dostosowania się do aktualnych wymagań, nieodrabianie prac domowych, niewywiązywanie się z ustaleń, opuszczanie zajęć, ale też wycofanie i bierność.
Przyczyny problemów wychowawczych i emocjonalnych dzieci
Przyczyny problemów/trudności wychowawczych ogólnie można podzielić na 3 kategorie:
Przyczyny tkwiące w środowisku rodzinnym
warunki materialne rodziny - czyli to, czy rodzina jest w stanie zaspokoić podstawowe potrzeby dziecka jak jedzenie, sen, materiały potrzebne do nauki, książki itp.
konflikty i nadużycia w rodzinie, których dziecko jest odbiorcą lub świadkiem, sytuacja straty w rodzinie lub rozstania rodziców, która nie została odpowiednio zaopiekowana, pojawienie się rodzeństwa itp.
Nieprawidłowe postawy rodziców odrzucająca- rodzice przejawiają wobec dziecka negatywne uczucia, a ich zachowania mogą być nacechowane agresją. Starają się wychowywać dziecko przez zastraszanie i stosowanie kar, również fizycznych unikająca- rodzice nie interesują się dzieckiem, jego zachowaniem, problemami czy potrzebami. Czas spędzany z dzieckiem nie sprawia im przyjemności więc zaczynają unikać wspólnych chwil nadmiernie ochraniająca- wynika z postawy lękowej jednego z rodziców lub obojga. Każdą sytuację w jakiej dziecko się znajduje rozpatrują w kategoriach stresu i niebezpieczeństwa ze strony otaczającego świata. Rodzice próbują chronić dziecko nawet w sytuacjach, które tego nie wymagają. nadmiernie wymagająca- rodzice wymagają od dziecka więcej niż jest ono w stanie udźwignąć, dając przekaz, że zawsze mogło coś zrobić lepiej. Dziecko jest krytykowane, wytykane są mu błędy i niedociągnięcia.
błędne metody wychowawcze np. jeden rodzic jest wymagający i zły a drugi dobry i pobłażliwy, a co za tym idzie nie mają wspólnego pomysłu na karanie/nagradzanie dziecka; brak konsekwencji, co daje dziecku sprzeczne komunikaty co jest właściwe a co nie; dziecko może też postępować wyłącznie tak jak każe rodzic, który wzbudza największy strach
rodzina niewydolna wychowawczo– brak zaradności życiowej rodziców, dziecko nie posiada poprawnego wzorca ani autorytetu do naśladowania, staje się szybko samodzielne, przy braku kontroli ze strony dorosłych
rodzina z problemem alkoholowym- atmosfera ciągłego lęku i strachu, często przemoc
brak względnej stałości w życiu rodzinnym - częste przeprowadzki, zmiany partnerów, brak ustalonych zasad, stałych godzin snu czy posiłków
Przyczyny tkwiące w środowisku szkolnym
przeładowany program nauczania i skupienie na jego zrealizowaniu, brak natomiast uważności na potrzeby, zainteresowania czy indywidualne predyspozycje uczniów
osobowość nauczyciela (mało życzliwy, niesprawiedliwy, nieempatyczny, oceniający, nieinteresujący się aktualną sytuacją życiową danego ucznia)
brak współpracy na linii szkoła – dom, wzajemne obwinianie się
Przyczyny tkwiące w dziecku
czynniki genetyczne,
uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego,
obniżony poziom sprawności umysłowej,
zaburzenia somatyczne (chorobowe), choroby przewlekłe, które utrudniają dziecku normalne funkcjonowanie
Jak poradzić sobie z problemami wychowawczymi, kiedy sięgnąć po pomoc
Żeby pomóc dziecku/nastolatkowi z problemami, należy najpierw znaleźć przyczynę owych trudności. Nie ma bowiem jednego sposobu działania czy wsparcia.
Czasami wystarczy zmienić metody wychowawcze, być bardziej konsekwentnym, rozmawiać z dzieckiem, a czasami niezbędna będzie pomoc specjalisty - najczęściej psychologa dzieci i młodzieży.
Do psychologa warto się zwrócić, kiedy:
rozwój psychiczny dziecka odbiega od normy rozwojowej lub dziecko odstaje intelektualnie i emocjonalnie od rówieśników
czujemy się bezradni wobec zachowań dziecka/nastolatka, który nie reaguje na podejmowane przez dorosłych działania wychowawcze
w sposobie bycia dziecka pojawiają się nowe, szokujące lub nieakceptowalne zachowania
dochodzi do zachowań agresywnych, w tym autoagresywnych
Dziecko wykazuje symptomy nadpobudliwości ruchowej ADHD lub symptomów spektrum Autyzmu
zmieniło się zachowanie dziecka i nagle ze spokojnego stało się nadpobudliwe, nerwowe czy przestraszone
istnieje ryzyko, że dziecko przyjmuje substancje psychoaktywne lub spożywa alkohol lub jest ryzyko uzależnienia (od gier, internetu, natkotyków itp.) Dziecko ma styczność ze składnikami psychoaktywnymi lub popadło w uzależnienie od komputera, alkoholu, narkotyków lub innych czynników.
dziecko wykazuje dziwne zachowania seksualne lub jest ofiarą przestępstwa czy wykorzystania seksualnego.
W trudnych przypadkach konieczna może okazać się konsultacja z psychiatrą.
Comments