Współuzależnienie to złożony stan psychiczny i emocjonalny, który wynika z próby kontroli, radzenia sobie lub przejęcia odpowiedzialności za zachowania, emocje i życie innej osoby, w tym kontekście w relacji z osobą uzależnioną. Objawia się całkowitym połączeniem z drugim człowiekiem i podporządkowaniem mu swojego życia, nadmiernym wyczuleniem oraz przejmowaniem się jego nastrojami, chronieniem go i kontrolowaniem.
Choć osoba współuzależniona sama nie boryka się z uzależnieniem, to z czasem staje się nieświadomą ofiarą nałogu bliskiej osoby (partnera, rodzica czy innego członka rodziny), stopniowo zaczyna podporządkowywać swoje życie problemowi drugiej osoby, co wpływa na jej zdrowie, codzienne funkcjonowanie oraz relacje z innymi. Często takie osoby latami tkwią w destrukcyjnych schematach, nie zdając sobie sprawy, że również potrzebują pomocy.
Objawy współuzależnienia
1. Nadmierna kontrola
Silna potrzeba kontroli nad osobą uzależnioną i jej życiem poprzez wpływanie na codzienne decyzje partnera, sprawdzanie jego zachowań i nastrojów, organizacja jej czasu i próba zabezpieczenia przed skutkami uzależnienia zarówno samą osobę uzależnioną, jak i całą rodzinę. Skutkiem takiej kontroli jest wyczerpanie emocjonalne, wycofanie i utrata energii.
2. Zaniedbywanie własnych potrzeb
Koncentrowanie się na uzależnieniu drugiej osoby skutkuje zaniedbywaniem własnych potrzeb, zainteresowań, zdrowia i relacji. W praktyce oznacza to, że osoba współuzależniona często porzuca swoje pasje, ogranicza kontakty społeczne i przestaje troszczyć się o własne zdrowie fizyczne oraz psychiczne, co z kolei może prowadzić do braku satysfakcji z życia i stanów depresyjnych.
3. Wyczerpanie emocjonalne
Jest ono skutkiem życia w ciągłym napięciu, lęku i smutku. Chroniczny stres i martwienie się o przyszłość.
4. Zaprzeczanie problemowi
Minimalizowanie problemu uzależnienia daje chwilowe poczucie ulgi i kontroli, ale w rzeczywistości jedynie przedłuża trwanie problemu. Osoba współuzależniona żywi nadzieję, że problem samoistnie się rozwiąże, co nie pozwala na konstruktywne działanie i podejmowanie kroków ku zdrowieniu.
5. Współuczestniczenie w uzależnieniu
Nieświadome wspieranie nałogu partnera lub bliskiej osoby jest jednym z bardziej subtelnych objawów współuzależnienia. Osoba współuzależniona chcąc uniknąć konfliktu usprawiedliwia partnera przed innymi, ukrywa jego działania lub wręcz ułatwia mu dostęp do substancji uzależniających.
6. Utrata tożsamości
Osoba współuzależniona często definiuje się przez pryzmat relacji z osobą uzależnioną. W efekcie zapomina o swoich potrzebach, wartościach i marzeniach, co prowadzi do poczucia zagubienia i braku spełnienia a tekże całkowitego podporządkowania się roli „opiekuna” osoby uzależnionej.
7. Przejęcie odpowiedzialności za uzależnienie
Osoba współuzależniona zazwyczaj czuje się winna za nałóg partnera i wierzy, że jest w stanie „naprawić” sytuację, dlatego przejmuje odpowiedzialność za uzależnienie drugiej osoby.
Fazy współuzależnienia
Proces dysfunkcji rodzinnej rozwija się poprzez różne etapy:
Negacja problemu – akceptacja szkodliwych zachowań, tłumaczenie nadmiernego spożycia alkoholu „wyjątkowym przypadkiem”, przemęczeniem, „złym dniem” lub problemami osoby pijącej, chroniąc ją przed skutkami jej działania.
Starania o eliminację problemu – współmałżonek uświadamia sobie nadużywanie alkoholu przez partnera i stara się skłonić do ograniczenia picia lub całkowitego zaprzestania, jednocześnie starając się ochronić rodzinę przed stygmatyzacją poprzez minimalizowanie kontaktów zewnętrznych i zachowanie pozorów normalności.
Dezintegracja i zamęt – rosnące poczucie bezradności wobec sytuacji, emocjonalne zawirowania i kryzysy wśród domowników.
Reorganizacja funkcjonowania rodziny – partner staje się bardziej odporny na problemy i przestaje koncentrować się na utrzymaniu trzeźwości drugiej osoby, rozważa separację. Często jest to moment, który może skłonić osobę uzależnioną do podjęcia leczenia. W przeciwnym razie, rodzina adaptuje się do życia bez osoby uzależnionej, redefiniując obowiązki i role.
Nie wszystkie rodziny przechodzą przez te wszystkie etapy; niektóre zatrzymują się na określonym poziomie.
Osoba współuzależniona stale musi sobie radzić z różnymi zachowaniami uzależnionego partnera, np. w trakcie bezpośredniego picia mogą pojawiać się różne intensywne przykre emocje (złość, nienawiść, lęk) i zachowania (furia, agresja, atak, grożenia samobójstwem). Zdarzają się również zachowania kompromitujące, które powodują u członków rodziny wstyd i zażenowanie. W związku z bezpośrednim piciem występują takie zachowania jak np. wykradanie pieniędzy, nieobecność w domu, przyprowadzanie kolegów, przeznaczanie swojego czasu na picie, utrata pracy. W miarę narastania problemu, osoba współuzależniona zaczyna wycofywać się z kontaktów społecznych, podtrzymuje system zaprzeczeń i myślenia, że sobie poradzi sama lub że jest winna tej sytuacji.
Ryzykowny dla osoby współuzależnionej jest również okres gdy partner uzależniony nie pije alkoholu (czy nie spożywa innych substancji). To właśnie ten etap najbardziej utrwala uwikłanie, bo wzbudza ulotną nadzieję na zmianę sytuacji rodzinnej. Do głosu dochodzą iluzoryczne przekonania na temat partnera – „bardzo dobry z niego człowiek jak nie pije”, „jest wyjątkowym człowiekiem, zaradny, opiekuńczy”, "gdy tylko przestanie pić, to będzie dobrze". Tymczasowe ale pozytywne zachowania ze strony osoby uzależnionej są często związane z poczuciem winy, jakiego doświadcza w związku ze swoim wcześniejszym zachowaniem, czy złamaniem obietnicy o zaprzestaniu używania substancji czy czynności uzależniających.
Kim jest osoba współuzależniona – cechy i czynniki ryzyka
Osoby mierzące się ze współuzależnieniem są pełne dobrych intencji - chcą opiekować się członkiem rodziny, który ma problemy, poświęcają mu więc maksymalnie dużo uwagi. Mechanizm współuzależnienia oparty jest bowiem w dużej mierze na tym, iż akt dawania często wiąże się z wystąpieniem poczucia wewnętrznej satysfakcji oraz przeświadczeniem, że dzięki temu jesteśmy coś warci i potrzebni. Natomiast po pewnym czasie ich nieustanne próby ratowania, usprawiedliwiania i wspierania stają się kompulsywne i niezdrowe. Osoby współuzależnione często mają niską samoocenę, stosunkowo łatwo ulegają manipulacji i mierzą się z wyolbrzymionym poczuciem winy.
Współuzależnienia uczymy się na podstawie obserwacji i naśladowania innych członków rodziny, którzy przejawiają tego typu zachowania. Często jest to schemat przekazywany z pokolenia na pokolenie. Istnieje więc duża szansa na to, że dziecko, które dorasta, obserwując rodzica współuzależnionego w związku, powtórzy ten wzorzec.
Osoby współuzależnione mają też tendencję do widzenia problemu jedynie w osobie uzależnionej - nie dostrzegają swojego własnego problemu, widzą jedynie problem bliskiej osoby i tylko dla niej szukają pomocy.
Cech charakteryzujące osoby współuzależnione:
strach przed samotnością lub opuszczeniem,
brak zaufania do siebie lub innych,
potrzeba kontrolowania innych ludzi,
chroniczny gniew (czasem nieuświadomiony),
trudności w ustalaniu granic,
słabe umiejętności komunikacyjne,
skłonności do kłamstwa,
problemy z podejmowaniem decyzji,
problemy z intymnością,
problemy adaptacyjne związane z dostosowaniem się do zmiany,
skrajna potrzeba akceptacji i uznania,
skłonność do zranienia, gdy inni nie dostrzegają naszych wysiłków,
przesadne poczucie odpowiedzialności za działania innych,
trudności w odróżnieniu miłości od litości.
Jak wyjść ze współuzależnienia
Niektóre osoby są w stanie samodzielnie przezwyciężyć problem współuzależnienia. Zdarza się, że wystarczy przeczytana literatura czy w ogóle świadomość, czym jest zjawisko współuzależnienia. Czasem sytuacja zewnętrzna zmusza do zmiany, np gdy osoba uzależniona traci pracę i trzeba podjąć się nowych działań i tym samym przełamać destrukcyjny schemat.
Bywa niestety też tak, że proces uświadamiania sobie własnego problemu jest żmudny i trudny. Wówczas dobrym rozwiązaniem może być terapia dla osoby współuzależnionej indywidualna bądź grupowa oraz wsparcie bliskich.
Comments